بحث درباره‌ی تاریخ و تمدن ایران میازمند تدوین و تنقیح برخی مفاهیم و مقولات جدیدی است که به سبب فقدان یک مکتب تاریخ نویسی مستقل تا کنون درباره‌ی بسیاری از آن‌ها تحقیقی صورت نگرفته است. تاریخ، به‌عنوان علم، مانند دیگر علوم انسانی و اجتماعی، اگر بخواهد به تبیین دقیقی از موضوع خود برسد بتید بتواند شئون و وجوه آن را در نظامی از مفاهیم عرضه کند که آن نظام را دستگاه مفاهیم می‌خوانیم.