هر گاه سخن از مقوله‌اي به عقب‌ماندگي - ولو در محال روشنفكري و آكادميك - به ميان مي‌رود - بلافاصله اذهان به سوي نقش استعمارگران، امپرياليست‌ها و مهره‌ها و عوامل سر سپرده روس و انگليس و جلوگيري از به ثمر نشستن استعدادهاي لايزال خفته در اين سرزمين متوجه مي‌شود و توطئه‌هاي دشمنان اين آب و خاك عامل اصلي عدم پيشرفت و عقب‌ماندگي ايران محسوب مي‌شود. ما چگونه ما شديم از معدود تلاش‌هايي است كه به جاي پرداختن به نظريه مشهور (و البته پر طرفدار) توطئه، بدون رفع اتهام و غسل تعميد استعمار‌گران و عوامل خارجي، سبب اصلي را در داخل اين سرزمين و در ميان عوامل تاريخي و جغرافيايي خاص ايران جستجو مي‌كند و توطئه‌ها و دسيسه‌هاي عوامل خارجي را نه علت كه معلول عقب‌ماندگي ايران مي‌داند.