کل رهایی عبارت است از بازگرداندن جهان انسان و روابط انسان به خود انسان. رهایی سیاسی از یک سو تقلیل انسان است به عضوی از جامعه‌ی مدنی، به فردی مستقل و خودپرست، و از سوی دیگر به یک شهروند، یعنی شخصیتی حقوقی. تنها زمانی که فرد انسان، انسان واقعی، شهروند انتزاعی را دوباره به خویش بازگرداند و انسان به عنوان یک فرد در زندگی هرروزه‌اش، کار فردی‌اش و روابط فردی‌اش به موجودی نوعی تبدیل شود؛ تنها زمانی که انسان توانایی‌های اختصاصی‌اش را چون نیروهای اجتماعی بشناسد و سازمان دهد و به این‌سان دیگر نیروهای اجتماعی را از نیروهای خویش به شکل قدرت سیاسی جدا نکند، تنها در آن زمان است که رهایی انسان کامل خواهد شد.