در طول اعصار و قرون متمادي، هاضمه قوي اسلام تاريخي، به همراه پراكندگي مسلمانان، زمينه‌ساز تاسيس فرهنگ و مدنيتي متكثر، موزاييكي و رنگين‌كماني شد؛ به نحوي كه امروزه ديگر مي‌توان تنها از يك نوع اسلام و زيست مسلمانه سخن گفت؛ چرا كه اين آيين منعطف، وارد هر دياري كه شده، با باورها و ارزش هاي مردماني امتزاج يافته است. مثل اعلاي اين بده‌بستان‌هاي فرهنگي را در مسير گسترش اسلام تاريخي مي‌توان در سرزمين ايران جستجو كرد. ايرانيان، معارف اين دين نوين را با آموزه‌هاي مسلك ديرين خويش سازگار يافتند يا ساختند و درنهايت، تاروپود «اسلام ايراني»را بافتند. امروزه ديگر، رسوم و آيين‌هاي ايرانيان مسلمان، به گونه‌اي است كه تفكيك عناصر ايراني از اسلامي، به غايت دشوار و بلكه ناممكن مي‌نمايد. جستارهاي مختلف اين دفتر مي‌كوشد به نحوي مستند، اين تاثير و تاثرات را در زيست روزمره ايرانيان به تصوير بكشد. ناگفته پيداست كه اين پژوهش دراز دامن به نحوي گزينشي انجام شده و تنها به برخي باورها و آداب و رسوم عاميانه مردم پرداخته است. در فصول 4 گانه اين كتاب، تلاش شده است ضمن واكاوي حضور معنابخش برخي از چهره‌هاي مقدس شيعي و نيز ژرف ساخت عده‌اي از مناسك و باورها و اساطير متداول در زندگي روزمره ايرانيان، اين نكته اساسي نشان داده شود كه تلقي عامه مردم از اين چهره و مناسك و باورهاي مقدس، لزوما نه حقايق مسلم تاريخي بلكه در بيشتر موارد حاصل سازگاري آن مفاهيم با خاطره‌هاي جمعي و كهن الگوهاي ايراني بوده است.