سرف‌ها يا رعاياي روسي در رژيم تزاري موقعيتي نزديك به بردگي داشتند، و همراه ملك يا جدا از آن خريد و فروش مي‌شدند. سرف‌ها را همچون كالاهايي ارزشمند براي دريافت وام نزد بانك به رهن مي‌گذاشتند، و در فاصله سرشماري‌هاي 10 ساله اسناد هويت "رعاياي مرده" اعتبار خود را به عنوان وثيقه حفظ مي‌كرد و ماليات آن‌ها به عهده‌ي مالك بود. چيچيكف با سودجويي از فرصت در صدد بر مي‌آيد شمار زيادي از اين "رعاياي مرده" را از مالكان بخرد و اسناد آن‌ها را به عنوان وثيقه براي دريافت وام به بانك بسپارد... موضوع داستان صرفا بهانه‌اي به دست نويسنده مي‌دهد تا ضمن آن تصويرهايي روشن و هنرمندانه از اوضاع اجتماعي، فرهنگي و اداري روسيه در قرن نوزدهم ارائه دهد. تصويرهايي آشنا و ملموس با جزيياتي كه با زمان‌ها و مكان‌هاي ديگر نيز قابل انطباق است. اين اثر جاويدان گوگول به راستي بيشتر يك مجموعه هنري و نقاشي انتقادي است تا صرفا يك رمان؛ مجموعه‌اي است كه در آن حتي روحيات افراد را با كمك واژه‌ها به تصوير كشيده‌ است.