کل رهايي عبارت است از بازگرداندن جهان انسان و روابط انسان به خود انسان. رهايي سياسي از يک سو تقليل انسان است به عضوي از جامعه‌ي مدني، به فردي مستقل و خودپرست، و از سوي ديگر به يک شهروند، يعني شخصيتي حقوقي. تنها زماني که فرد انسان، انسان واقعي، شهروند انتزاعي را دوباره به خويش بازگرداند و انسان به عنوان يک فرد در زندگي هرروزه‌اش، کار فردي‌اش و روابط فردي‌اش به موجودي نوعي تبديل شود؛ تنها زماني که انسان توانايي‌هاي اختصاصي‌اش را چون نيروهاي اجتماعي بشناسد و سازمان دهد و به اين‌سان ديگر نيروهاي اجتماعي را از نيروهاي خويش به شکل قدرت سياسي جدا نکند، تنها در آن زمان است که رهايي انسان کامل خواهد شد.