كتاب حاضر، با تاكيد بر ضرورت شناخت شالوده‌هاي نظري داستان كوتاه به عنوان پيش‌شرط نقد، هم نظريه‌هاي اين ژانر را معرفي مي‌كند و هم اين كه كاربرد آن نظريه‌ها را در نقد عملي برگزيده‌اي از شاخص‌ترين و صناعت‌مندترين داستان‌هاي كوتاه ايران نشان مي‌دهد. ساختار جلد اول از اين قرار است: در بخش اول، مفاهيم و نظريه‌هاي داستان رئاليستي و داستان ناتوراليستي معرفي شده‌اند. در بحث راجع به اين مفاهيم و نظريه‌ها، نويسنده رويكردي ميان رشته‌اي در پيش گرفته و لذا رئاليسم و ناتوراليسم در ادبيات را از راه قياس با همين سبك‌ها در هنرهاي بصري (عمدتا نقاشي و بعد سينما) تبيين كرده است. در بخش بعدي، نقدهاي مشروحي بر داستان‌هاي ممتازي كه با اين دو سبك نوشته شده‌اند ارائه گرديده است. در بخش پاياني اين مجلد، قرائت‌هاي نقادانه از داستان‌هاي بيشتري به دست داده شده است كه تحولات مهم در زمينه مضامين و تكنيك‌هاي داستان كوتاه در ايران را به نمايش مي‌گذارند. در جلد نخست اين كتاب، نويسنده علاوه بر تحليل‌هاي موردي و اشاره به داستان‌هاي متعدد، مجموعا پانزده داستان كوتاه به قلم نويسندگان رئاليست و ناتوراليست ايراني و يك داستان از ادبيات كهن فارسي (هزار و يك شب) را به طور مشروح نقد كرده است.