ما این زحمت را به خود نخواهیم داد که برای فیلسوفان خردمندمان توضیح دهیم که رهایی، انسان با فرو کاستن فلسفه، الهیات، جوهر و جز آن‌ها به خودآگاهی و با رهایی انسان از سلطه این عبارت که هرگز او را از اسارت باز نداشته است. حتی گامی هم به پیش نمی‌رود. و نیز به آنان توضیح نخواهیم داد که نیل به رهایی واقعی فقط در جهان واقعی و با وسایل واقعی امکان‌پذیر است، که بردگی بدون دستیابی به ماشین بخار و دستگاه نخریسی ملغا نمی‌شود، که سرواژ (ارباب ـ رعیتی) را بدون کشاورزی اصلاح شده نمی‌توان از میان برداشت و به ‌طور کلی، مردم تا زمانی که قادر نباشند خوراک، نوشاک، پوشاک و سرپناه کافی به لحاظ کمی و کیفی به‌ دست آورند، رها نتوانند شد. رهایی کنشی تاریخی است نه ذهنی، و با وجود شرایط تاریخی مناسب، یعنی در مرحله‌ای از صنعت، تجارت و کشاورزی فراهم می‌گردد.