فوکو را مي‌توان فيلسوف، مورخ اجتماعي، تحليلگر ادبي، منتقد اجتماعي و سياسي دانست. هريک از اين عناوين گوشه‌اي از دستاوردهاي نظري او را به تصوير مي‌کشد. اما حوزه اصلي فعاليت فکري او، که ايده‌هايش درباره فلسفه، ادبيات، جامعه و سياست را در دل آن شرح‌وبسط داده است، تاريخ انديشه است. همه کتاب‌هاي اصلي او، به‌استثناي يکي، درخصوص تاريخ جنبه‌هاي گوناگون انديشه غربي است. آن تک‌کتاب استثنا نيز تأملي روش‌شناختي است در باب آن کارهاي تاريخي. عنواني که فوکو براي کرسي خود در کولژ دو فرانس برگزيده بود نيز گويا است: استاد تاريخ نظام‌هاي انديشه. کار فوکو جست‌وجوي حقايقي است که ما را آزاد مي‌کنند. او به دنبال نشان دادن رويه‌هايي است که به‌واسطه آنها کاربست‌هاي ويژه عقل، حتي در قالب مجموعه‌اي از دانش‌هاي علمي، موجبات سرکوب و محدوديت انسان را فراهم مي‌آورند. بدين‌ترتيب، فوکو دو آرمان دوره روشنگري، يعني آزادسازي انسان و حصول انديشه خودآيين، را به شکلي خودنقادانه بسط مي‌دهد؛ و چنين است که پروژه تاريخ انديشه او دو وجه مي‌يابد: نشان دادن اينکه چگونه حوزه‌هاي خاص دانشْ آزادي انسان را محدود کرده‌اند، و فراهم آوردن منابع فکري براي غلبه بر اين محدوديت‌ها. فوکو، برخلاف کانت، شاخه‌هاي علمي نامتقن‌تر، يعني «علوم انساني»، را مطالعه مي‌کند و، به‌جاي علوم طبيعي، اين شاخه‌هاي علمي را منشأ اوليه قيدوبندهاي معاصر بر آزادي انسان مي‌داند. مي‌توان پروژه فکري بنيادين فوکو را نقد فلسفي علوم انساني دانست که با کمک تاريخ انديشه‌اي که در خدمت آزادسازي انسان است انجام مي‌گيرد.