(از تمام نقاطي که من ديده ام بدتر ايران ،است که هيچ جا به اين درجه خراب و پريشان نيست جهت آن هم اين است که در تمام زمين به اين شدت ظلم از امراء و نفوذ جهل از ملاها نيست اين دو سنگ آسياب در ايران در نهايت قوت و شدت عموم مردم را خرد مي کنند زيرا هر کس براي حفظ خودش در مقابل اين دو قوه ناچار به تزوير و دروغگويي است که سبب انحطاط اخلاق است.) (حاج سياح خاطرات) در ميان نسل اول روشنگران ايراني حاج سياح تنها کسي است که مي شود گفت در ارتباط با مدرنيت کار ميداني کرده است آخوندزاده تمام عمرش را در تفليس گذراند ملکم در ايران که بود نه دست به سياحت داخلي ،زد و نه بيرون از دربار با مردم عادي حشرونشري داشت اين تنها حاج سياح بود که هم تمامي جهان مدرن آن زمان را از نزديک ديده بود و هم چندين بار سراسر ايران را گشته و با طيف وسيعي از ،مردم ملايان و حکمرانان معاشرت کرده بود دشوار است کسي را در آن زمان يافت که به اندازه ي او اطلاعات دست اول از جهان و ايران داشته باشد به معنايي او يک مردم شناس بزرگ ايراني بود