به راستي رمز جاودانگي ماندلا در چيست؟ چه اکسيري مس وجود او را طلا کرد تا به اسطوره‌اي در غلبه‌ي عشق و مدارا بر نفرت و انتقام تبديل شود؟ هنر بزرگ ماندلا زدودن خشم و نفرت از دل‌ها و نشاندن نهال گذشت و محبت در جان انسان‌ها فارغ از رنگ و نژاد در ماتم‌کده‌ي بازمانده از آپارتايد بود. ماندلا در اوج اقتدار با عبارت فراموش‌نشدنيِ مي‌بخشم، ولي فراموش نمي‌کنم دو عنصر به‌ظاهر متضاد اخلاق و سياست را به هم پيوند زد و طرحي نو در عرصه‌ي حکم‌راني و سياست‌ورزي درانداخت. بر رفيع‌ترين قله‌ي محبوبيت، به قدرت پشت کرد تا الگو و اسوه‌اي باشد براي رهبراني که خلعت حکومت را بر تن خود زيبنده مي‌بينند و آن را رسالتي ابدي بر دوش خود احساس مي‌کنند. براي ماندلا ملکه‌ي اخلاق راهنماي سياست بود و اين فضيلت را با خميرمايه‌ي وجودش عجين کرده بود. اين اکسيري بود که از او در سياست يک جوانمرد ساخت. در جايي مي‌گويد: من اين نکته را بهتر از هر چيزي مي‌دانستم که درست همان‌گونه که ستم‌ديدگان بايد آزاد شوند، ظالمان نيز بايد آزاد گردند. مردي که آزادي مرد ديگري را از او مي‌گيرد، خودش اسير نفرت و در پشت ميله‌هاي تعصب و کوته‌انديشي گرفتار است. من اگر آزادي فرد ديگري را از او بگيرم، واقعاً آزاد نيستم و قطعاً وضعيت من مشابه وقتي است که آزادي مرا از من گرفته باشند.