آزادي براي آدمي آن‌سان كه روسو مي‌گفت خواست خداوند بوده است ولي بسياري از هنگام زاده شدن تا دم مرگ برده مي‌مانند آشكار يا نهان. اين بدان معنا است كه آزاد زيستن يك دستاورد است و براي رسيدن به آن هركس راهي دشوار پيش‌رو دارد چرا كه از همان آغاز كودك زيردست سامانه‌هاي تربيتي است و اين سامانه‌ها مي‌توانند او را فرودست و سرسپرده‌ي ديگران گردانند.