احتمالاً يکي از جالب ترين – و چالش برانگيز ترين – داستان هاي تکامل گونه ما، گذر از نياي مشترکمان با ديگر نخستي ها به جوامع انساني است که امروزه مي شناسيم. چه چيزهايي ما را شبيه ديگر نخستي ها مي کند و چه چيزي ما را با آنها متفاوت مي سازد؟ اينها اموري تکاملي هستند که طي اين گذار حياتي شکل مي گيرند. اينها در تعريف آنچه گونه ما را از ديگر گونه هاي نخستي متمايز مي کند به ما يازي مي رسانند. براي توصيف اين گذار از دو نظريه اصلي بهره گرفته شده است. يک نظريه هرچند گونه ما را به روش هايي مشخص متمايز از ديگر گونه هاي نخستي مي داند، ولي ما را اساساً نقطه اوج روندهايي مي بيند که از قبل در تکامل نخستي ها وجود دارند. بر همين اساس، ما مي توانيم با استفاده از فهم خودمان از اين روندها، مشخصه ها و خصوصيات گونه خودمان را درک نماييم؛ ما مي توانيم به شيوه مشابه اي که بين گونه هاي نخستي غير انسان دست به استنتاج و همسنجي مي زنيم، بين انسان ها و نخستي ها نيز عمل کنيم.