امويان براي توجيه اعمالشان نيازي به فتواي شرعي نداشتند. اما عباسيان که رژيم خود را –به‌اعتبار نزديکي‌شان به نبي– تحت شعار ديني «الرضي من آل محمد» برپا کردند، به توجيه شرعي نياز داشتند تا روا بدارد که هرکدام از مخالفانشان را که خواستند به قتل برسانند. و از همين رو، وظايف ديني‌اي را براي تحکيم سلطه‌شان به وجود آوردند که از جمله? آنها شغل حسبه و محتسب بود. «حسبه» در لفظ شرعي به اين معناست که يکي از مسلمانان براي دخالت در زندگي ديگران داوطلب شود و اين دخالت وقتي رخ دهد که آنها مرتکب گناهي در حق خدا يا نوع بشر شده باشند. در مورد کسي که مرتکب گناهاني چون قتل، سرقت، قذف يا زنا مي‌شود اتفاق نظر هست که مستحق مجازات يا به تعبير فقهي مستحق «حدود» است. اين حالتي است که شخص به حقوق بندگان تجاوز مي‌کند. آيا درست است که حاکم چنين شخصي را مجازات کند؟ اما موارد اختلاف در مورد کسي است که با ارتکاب به کفر يا ارتداد يا کوتاهي در اجراي فرايضي مثل نماز و زکات به حقي از حقوق خداوند تجاوز مي‌کند. آيا ديگران حق دخالت در زندگي او را با اجبارکردنش به ايمان يا تهديدش به مجازات دارند؟ و اگر حسبه شرعا به‌معناي دخالت در زندگي ديگران است، اين دخالت تنها محدود به نصيحت و توصيه است يا با اکراه و اجبار و مجازات مادي و معنوي نيز همراه است؟ احمد صبحي منصور محقّق، اسلام‌شناس معاصر، رهبر معنوي قرآنيان در مصر، فعال حقوق بشر و رئيس مرکز جهاني قرآن (IQC) است. منصور سال‌ها در زمينه? حقوق بشر و دموکراسي در مصر فعاليت مي‌کرد تا اينکه پس از طرد از سوي فقهاي اصول‌گراي مصري مورد پيگرد حکومت نيز قرار گرفت.