درباره‌‌ی زندان خانه زبان (نگاهی انتقادی به ساختارگرایی و فرمالیسم روسی)

فردريک جيمسن در زندان‌خانه‌ي زبان کوشيده است تا با نگاهي نقادانه به پايگاه‌‌هاي نظري فرماليسم و ساختارگرايي، روش‌شناسي اين دو جريان فکري را به پرسش بگيرد. هدف جيمسن از بازنگري انتقادي در مفروضات و در روش‌شناسي اين دو کلان‌نگره، نه باريک‌بيني در جزئيات و اظهار نظراتي له يا عليه آثار و آراء مورد بررسي است، نه جامعه‌شناسي درباره‌ي مکاتب نوين زبان‌شناسي، و نه حتي ارائه‌ي تاريخچه‌اي از تکوين و تحول اين مکاتب؛ بلکه در وهله‌ي اول، پرده‌برداشتن از پيش‌فرض‌هاي بنياديني است که صدقشان در فرماليسم و ساختارگرايي به‌خودي‌خود، و بي‌نياز از هرگونه پرسشي، بديهي انگاشته مي‌شود؛ هدف بعدي او، دگرسنجي زبان‌شناسي هم‌زماني سوسور با واقعيت‌هاي درزماني و تاريخي است. جيمسن خود دراين‌باره مي‌گويد: «تمام هم‌وغم من در جاي‌جاي زندان‌خانه‌ي زبان، تأکيد بر نسبت‌هاي ممکن ميان زبان‌شناسي هم‌زماني سوسور، و واقعيت‌هاي درزماني يا تاريخي خواهد بود. چنين نسبتي در هيچ‌کجا پرسش‌برانگيزتر از عرصه‌ي مطالعات ادبي نبوده است؛ از وادي روايت‌شناسي سخن مي‌گويم.»منابع موجود درباره‌ي فرماليسم و ساختارگرايي اگر خود جزئي از بنيان‌هاي نظري اين دو کلان‌انگاره نباشند، اغلب به معرفي و تشريح بنيان‌هاي نظري، و گاهي هم به کاربست بي‌چون‌وچراي آن‌ها در تحليل عملي متوني خاص خلاصه مي‌شوند. از اين بنيان‌ها و روش‌شناسي (شبه)‌علمي مبتني بر آن‌ها استثنائا سخني هم به نقد اگر رفته باشد، اين نقد بي‌گمان چندان عميق و دقيق نيست که جاي زندان‌خانه‌ي زبان را بگيرد، يا حتي جاي آن را تنگ‌تر کند. جيمسن خود دراين‌باره به‌درستي مدعي است: «ملاحظات من درباره‌ي ژرف‌نگري‌ها و کژانديشي‌هاي تفکر هم‌زماني نمي‌دانم چقدر مقبول خواهد افتاد، اما همين‌قدر مي‌دانم که پيامدهاي چنين تفکري را هيچ‌کس پيش از من به اين دقت نکاويده است.» پس از او هم تا آنجا که اين نگارنده دست‌کم از منابع فارسي(شده) سراغ دارد، کسي به اين مهم نائل نيامده است. اهميت مدعاي جيمسن را وقتي بهتر مي‌توانيم دريافت که توجه داشته باشيم نقدهايي که او در زندان‌خانه‌ي زبان، و در روزگار اوج ساختارگرايي فرانسه، بر اين تالي فرماليسم روسي وارد مي‌کند، تابه‌حال بي‌پاسخ مانده‌اند. از اين رو، به نظر مي‌رسد ترجمه‌ي فارسي اين کتاب براي دانشجويان و پژوهشگران علوم انساني در ايران، به‌ويژه در رشته‌هاي فلسفه، مطالعات ادبي، و زبان‌شناسي، بسيار سودمند باشد.

آخرین محصولات مشاهده شده